Αναλυτικότερα, ο Παθολογοανατόμος εξετάζει στην αρχή με γυμνό μάτι και στη συνέχεια με το μικροσκόπιο όργανα, ιστούς και κύτταρα ασθενών, και καταλήγει σε διάγνωση. Τα ιστικά υλικά που εξετάζει ο Παθολογανατόμος μπορεί να είναι βιοψίες (μικρά τεμαχίδια ιστού) ή χειρουργικά παρασκευάσματα (μετά από εκτομή ιστού ή οργάνου που πάσχει). Ακόμη, κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης, με την ταχεία βιοψία, δίνει στον Χειρουργό άμεση απάντηση για την παρουσία ή όχι κακοήθειας, αλλά και για την έκταση αυτής. Με βάση αυτή τη διάγνωση λαμβάνεται διεγχειρητικά θεραπευτική απόφαση και επιλέγεται το κατάλληλο είδος χειρουργικής αντιμετώπισης.
Επιπλέον, ο Παθολογοανατόμος έχει στην αρμοδιότητά του τον προσδιορισμό προγνωστικών δεικτών / χαρακτηριστικών επιθετικότητας της νόσου, όπως και προβλεπτικών δεικτών (βιοδείκτες) που προβλέπουν την αναμενόμενη ανταπόκριση του κάθε ασθενούς σε συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή (σύγχρονη "εξατομικευμένη θεραπεία").
Συμπεραίνεται λοιπόν ότι ο Παθολογοανατόμος έχει πολύπλευρη συμμετοχή στην όλη αντιμετώπιση της νόσου. Αναλύει τα ευρήματα του υλικού που εξετάζει, τα συνδυάζει μεταξύ τους, όπως και με άλλα κλινικο-εργαστηριακά ευρήματα, και έτσι καταλήγει στη λεγόμενη τελική διάγνωση, στην οποία βασίζεται η θεραπευτική απόφαση. Όπως μπορεί εύκολα να καταλάβει κανείς από τα παραπάνω, ιδιαίτερη είναι η συμβολή του Παθολογοανατόμου και σε φλεγμονώδεις αλλοιώσεις αλλά και στην αντιμετώπιση του καρκίνου.
Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Παθολογικής Ανατομικής, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι η κοινότητα των Παθολογοανατόμων χαρακτηρίζεται, κατά κανόνα, από αφοσίωση στη φροντίδα του ασθενούς. Ωστόσο σήμερα, παρά τη μακροχρόνια και με εξοντωτικούς ρυθμούς προσφορά μας στην υγεία, θέματα όπως η αποχώρηση πολλών συναδέλφων με συνταξιοδότηση, χωρίς την αναπλήρωση των κενών θέσεων, η μετανάστευση μεγάλου αριθμού συναδέλφων, η μηδενική σχεδόν λίστα αναμονής για ειδίκευση, ο διορισμός ελάχιστων επικουρικών γιατρών, έχουν οδηγήσει τα εργαστήρια Παθολογικής Ανατομικής σε οριακή κατάσταση λειτουργίας. Ζητάμε λοιπόν από τους αρμόδιους την εξασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών για να συνεχίσουμε να επιτελούμε την αποστολή μας, ιδιαίτερα σήμερα, μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την ανάγκη για λεπτομερείς, εμπεριστατωμένες διαγνώσεις με παροχή λύσεων στη θεραπεία.